ژنو-چای

حسین طالقانی ضمن ناعادلانه دانستن برجام؛ مجوز شرط و شروط‌ دار مجلس برای اجرای آن را به نفع کشور دانست و گفت:‌ تضمینی برای عدم بازگشت تحریم‌های غرب وجود ندارد.

خبرگزاری فارس - برابری داده‌ها و ستانده‌ها در برجام یکی از شاخص‌های مناسب برای بررسی جمع بندی دوسال مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 در دوره دولت یازدهم است. آنطور که شخص رئیس جمهور معتقدند ایران در این بازی دیپلماتیک توانسته است 3 بر دو بر حریف خود پیروز گردد اما همه کارشناسان و صاحب نظران سیاسی این اعتقاد را ندارند. بلکه برخی از آنها معتقدند نه تنها میزان داده‌ها و ستانده‌ها در این بازی حساس برابر نیست بلکه در واقع امر، ستانده‌های ایران ماهیت نسیه دارند و این موضوع می‌تواند کشور را در آستانه یک بحران عمیق سیاسی، امنیتی و ... قرار دهد. اگرچه شخص رئیس جمهور خود یک حقوقدان است، تیم سیاست خارجی دولت معتقد است ضمانت اجرایی برجام میزان اقتدار ایران است و با حربه زور باید این توافق را به پیش برد و لذا از منظر حقوقی نمی‌توان انتظار داشت آمریکا یا دیگر شرکای غربیش به تعهدات خود در برجام جامه عمل بپوشانند. از همین رو و برای بررسی هرچه بیشتر ابعاد برجام و داوری برابری داده‌ها و ستانده‌ها در معامله هسته‌ای گفت‌وگویی را با حسین طالقانی دکتری حقوق بین‌الملل از دانشگاه گلاسکو انگلستان انجام دادیم که ما حصل آن در ذیل از مد نظر شما خواهد گذشت.

فارس: در آغاز بحث می‌خواهیم بدانیم از منظر شما در متن برنامه جامع اقدام مشترک که از دل دو سال گفت‌وگوی ایران و 1+5 بیرون آمده است چقدر برابری در تعهدات وجود دارد. به عبارت دیگر میزان داده‌ها و ستانده‌های طرفین در این معادله با هم برابری می‌کند؟

به نظر من آنچه که ما از برجام گرفته‌ایم دو مورد است که یکی از آنها دایمی و دومی معلق است. اولین چیزی که ایران در جریان مذاکرات از حریف اخذ کرده است اعتراف و قبول حق غنی سازی حتی به صورت محدود است. من فکر می‌کنم این بزرگترین امتیازی است که ما از برجام به دست آورده‌ایم. موضوع دوم تعلیق 6 قطعنامه غیرقانونی است که پیش از این در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شده بود و با قطعنامه 2231 با شروطی معلق شد. البته این قطعنامه نیز خود دارای یک ماشه بازگشت است و حتی می‌تواند وضعیت بدتری را نسبت به وجود 6 قطعنامه پیشین برای ما رقم بزند اما به هر حال تاکنون سابقه نداشته است شورای امنیت در یک مرحله 6 قطعنامه پیشین خود را علیه یک کشور تغییر دهد.

اگر بخواهیم در مورد تعهدات طرفین در برجام صحبت کنیم باید بگوئیم که غالب تعهدات ایران دارای عوارض، سیاسی، اقتصادی و فنی است درحالی که طرف مقابل تعهد و هزینه چندانی را متوجه خود نکرده است. آنها مانعی را سر راه ایران گذاشته بودند و اکنون به طور موقت آن را برخواهند داشت. اتفاقاً نکته‌ای که بسیاری از کارشناسان را نگران کرده است همین جاست که تعهدات ایران کاملاً روشن و دارای بعد واقعی است درحالی که طرف مقابل اقداماتش دارای ابهام است. ضمن آنکه راستی آزمایی اقدامات ایران به آژانس انرژی اتمی سپرده شده است که سابقه خوبی در تعامل با ایران نداشته است و با یک بهانه‌گیری ساده کافی است تا تمام تحریم‌ها علیه ایران بازگردند و فشار مضاعف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و ... بر کشور وارد شود. اگر فرض را بر این بگذاریم که آمریکایی‌ها انسان‌های منصفی هستند و قواعد بازی را رعایت می‌کنند برجام در بلند مدت می‌تواند به سود ایران باشد یعنی هرچند محدودیت‌هایی اعمال می‌شود اما این محدودیت‌ها قابل تحمل است اما اگر آمریکا مانند گذشته رفتار کند تنها با یک Notification یکی از کشورهای 1+5 تمام تحریم‌ها می‌تواند علیه ایران بازگردد. البته یک سری الزامات دیگر در قطعنامه 2231 وجود دارد که آنها نیز خطرناک هستند. به عنوان مثال ضرورت نظارت شورای امنیت بر خرید و فروش سلاح ایران و یا اینکه در بندی مطرح شده است که ایران نمی‌تواند بابت تحریم‌ها از هیچ یک از کشورها شکایتی داشته باشد از دیگر نقاط ضعف مذاکرات و قطعنامه شورای امنیت است.

فارس: رهبر معظم انقلاب اسلامی در طول مذاکرات خطوط قرمزی را مطرح کردند که در قانون الزام دولت به حفظ دستاوردهای هسته‌ای نیز مورد توجه قرار گرفت. به نظر شما برجام تا چه میزان توانسته است این خطوط قرمز را حفظ کند؟

البته دوستان ما در دولت مدعی هستند خطوط قرمز نظام در برجام حفظ شده است اما در واقع امر اینگونه نیست. چون  ما در عمل تحقیق و توسعه را برای 10 سال کنار خواهیم گذاشت و دسترسی به سایت‌های نظامی نیز با شروطی پذیرفت شده است و لذا اگر بخواهیم در آینده پروتکل الحاقی را اجرایی کنیم با مشکل روبه رو خواهیم شد. البته بنا نبود اینها را بپذیریم.

فارس: در واقع می‌توان بازدید آمانو از سایت پارچین را نیز گام ابتدایی اجرای برجام عنوان کرد.

بله دقیقا همین طور است. پارچین یک سایت کاملاً نظامی است و اگر قرار بود به  خطوط قرمز عمل می‌کردیم نباید این بازدید صورت می گرفت. البته دوستان ما در دولت می گویند که موبایل آقای آمانو را از وی گرفته‌اند! ولی بالاخره ایشان از این سایت بازدید کرده است و خود آمریکایی‌ها نیز از این بازدید به شدت خوشحال شدند. یک نکته مهم درخصوص عملکرد آژانس آن است که این نهاد برخلاف سازوکارهای حقوقی هیچ وقت اصل را بر برائت نمی‌گذارد و مدام در گزارش‌های خود مدعی می‌شود که نمی‌تواند اعلام کند ایران فعالیت غیر صلح آمیز هسته‌ای نداشته است. این مساله نشان می‌دهد که آژانس به دنبال سیاسی کاری است و بعید نیست در موضوع بازرسی‌ها نیز این رویه سیاسی ادامه داشته باشد.

فارس: به نظرتان اگر بخواهیم از منظر حقوق بین‌الملل به برجام نگاه کنیم این توافق نامه تا چه میزان عادلانه است؟

واقعاً حقوق بین‌الملل هیچ کدام از اقدامات غرب و آژانس علیه ایران را موجه نمی‌داند. دو سند مهم درخصوص مسایل هسته‌ای وجود دارد که یکی اساسنامه خود آژانس انرژی اتمی است و دیگری سند NPT است. از منظر حقوقی در سند NPT اگر کشوری خودش داوطلبانه موضوعی را مطرح کند می‌تواند تحت نظارت آژانس قرار گیرد و اگر داوطلبانه اقدامی صورت نگیرد نظارتی نیز وجود نخواهد داشت. در اساسنامه آژانس نیز تصریح شده است مواردی که کشوری در صنعت هسته‌ای به طور بومی به دست آورده است آژانس از نظر اساسنامه حق نظارت و مداخله ندارد. با این حساب کدام رفتار آژانس و یا کشورهای غربی علیه ایران دارای بار و توجیه حقوقی است؟ در واقع مساله هسته‌ای یک بهانه است و آنها با این بهانه سعی دارند تا اعمال فشار علیه ایران را قانونی جلوه دهند. آمریکا نگرانی از بمب اتمی ایران ندارد بلکه نگران نگاه انقلابی ایران است که به شدت در سطح منطقه و جهان در حال شیوع است.

فارس: از منظر حقوقی ظرفیت های برجام در حوزه اقتصادی چگونه است؟

البته من اقتصاددان نیستم و این سوال را در اصل شما باید از کارشناسان اقتصادی بپرسید اما بر اساس متن برجام اگر غرب ماشه بازگشت را نکشد و تحریم‌ها دوباره بازگردانده نشود وضعیت اقتصادی بهبود خواهد یافت. البته این منوط به آن است که اقتصاد ایران به بندر وارداتی تبدیل نشود بلکه از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری مشترک و انتقال فناوری استفاده شود.

فارس: شما فکر می‌کنید آمریکایی‌ها تحریم‌ها را کاملاً از روی ایران برخواهند داشت؟

در متن برجام آمده است که رفع تحریم‌ها حتی در فاز نخست منوط به انجام تعهدات محدودیت‌زا از سوی ایران است. ضمن آنکه آژانس نیز باید این اقدامات را راستی آزمایی کند. اما با فرض اینکه غرب به تعهدات خود در برجام عمل کند باز بسیاری از تحریم‌هایی که مرتبط با مساله تروریسم یا حقوق بشر است به ناحق علیه ایران باقی خواهد ماند. لذا همچنان بخشی از تحریم‌های اثرگذار علیه ایران باقی خواهد ماند. ضمن آنکه هیچ تضمینی وجود ندارد آمریکایی ها همین تحریم های هسته‌ای را با بهانه دیگری دوباره علیه ایران اعمال کنند.

فارس: دولت اعتقاد داشت که نیازی به تصویب برجام در مجلس نیست اما نمایندگان مجلس بر اساس مفاد قانون اساسی تاکید داشتند که بهارستان باید در این زمینه ورود جدی داشته باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟

ببینید به هرحال برجام دارای یک بار حقوقی گسترده آن هم در سطح بین‌المللی است و واقعاً متن قانون اساسی نیز تاکید دارد که این تعهدات باید به تائید نماینده‌های محلس برسد. حذف مجلس از بررسی برجام عوارض سیاسی خاص خود را داشت که با هدایت رهبری معظم انقلاب اسلامی این خطر رفع شد. به نظر من ورود مجلس به برجام یک ضرورت بود. از این جهت که بهارستان این طرح را بررسی کند و با یک شرط و شروط خاص اجازه اجرای آن را به دولت دهد. این مساله باعث می‌شود تا دولت بتواند در برابر زیاده خواهی‌های غربی‌ها ایستادگی کند. من خودم یک پیشنهاد حقوقی ارائه دادم مبنی بر اینکه مجلس دولت را موظف به اجرای برجام کنند منوط به چند شرط. اول اینکه اجرای برجام باید در چارچوب حقوق بین‌المللی باشد، دوم افراد و کارشناسان ایرانی را به خطر نیندازد، سوم مطمئن باشیم طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل می‌کنند و اگر عمل نکنند وضعیت هسته‌ای ایران به قبل بازگردد، چهارم اینکه روند تحقیق و توسعه‌ای استمرار داشته باشد و پنجم اینکه وزارت‌خارجه روند اجرای برجام را به طور دوره به مجلس گزارش کند. ما باید دقت نظر داشته باشیم که اگر مجلس به طور کلی برجام را رد کند تبعات سیاسی خاص خود را دارد و اگر به طور کلی آن را بپذیرد فضا برای زیاده خواهی دشمن باز می‌شود اما تصویب با شرط و شروط راهکاری است که دولت را می‌تواند در اجرای برجام یاری رساند.

فارس: به عنوان سوال آخر، فکر می کنید اجرای برجام به نفع ماست؟

من از منظر حقوق بین‌الملل معتقد هستم بخش عمده‌ای مفاد برجام ناعادلانه است و لذا نباید اجرایی شود. اما طرف مقابل زورگو است و اساساً منطق حقوقی را نمی‌پذیرد. من معتقدم ما برای رسیدن به پیشرفت و توسعه تنها یک راه داریم و آن مقاومت است که رهبری معظم انقلاب اسلامی بر آن تاکید دارند. سیاست مقاومتی، اقتصاد مقاومتی، فرهنگ مقاومت حوزه‌هایی است که می‌تواند دشمن را از رسیدن به اهداف خود در ایران ناکام بگذارد و روند رو به رشد کشور را تسریع کند.

فارس: با تشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما و مخاطبان فارس قرار دادید.